کاشان را به هنر، فرهنگ و دین می‌شناسیم. مردمانی دین‌پرور و فرهنگ‌دوست که بناها و هنرهای خویش را برای تمام جهانیان به یادگار گذاشته‌اند. نمایه‌هایی از صلابت و سلامت روح را می توان در تمامی آثار به‌جای‌مانده از مردمان قدیم کاشان یافت. بوی معطر خاک و زیبایی خانه های قدیمی کاشان، طراوت باغ تاریخی فین و بازار تاریخی بزرگ، ارکانی جدانشدنی از معماری متعالی شهر و منطقه‌ فرهنگی کاشان هستند که روزگاری گذرگاه کاروان‌های عبوری جاده ابریشم بوده است. صدها بنای تاریخی و امامزاده و… از جمله جاذبه‌هایی هستند که هرکسی را به سوی کاشان می‌کشاند.

از میان آثار مرتبط با معماری قدیم شهر آنچه تمامی گردشگران را به سوی خویش می‌کشاند، خانه‌های تاریخی آن است، زیرا خانه‌ها جزئی از جریان زندگی روزمره تمام مردمان هستند و رؤیت خانه‌های قدیمی که نمادی از آرامش و مکانی برای زندگی هستند، می‌تواند برای همه جالب و جذاب باشد. در این مطلب همراه کجارو باشید تا با خانه تاریخی طباطبایی‌ها آشنا شوید.

تاریخچه خانه تاریخی طباطبایی ها

خانه تاریخی طباطبایی ها به عنوان عروس خانه‌های تاریخی ایران از جمله بناها و خانه‌های تاریخی کاشان محسوب می‌شود. این خانه در دوره قاجار و توسط شخصی به نام «حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی»، از بازرگانان نطنزی ساکن کاشان در محله سلطان امیر احمد احداث شد و به همین علت به خانه طباطبایی موسوم و مشهور است. معمار خانه طباطبایی ها استاد علی مریم کاشانی بود که آن را در طی ۱۰ سال بنا کرد. خانه بروجردی‌ها و تیمچه امین الدوله نیز از کارهای این استاد مسحوب می‌شوند.

گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های خانه طباطبایی توسط شاگردان میرزا ابوالحسن صنیع الملک غفاری کاشانی و زیر نظر وی انجام شده‌ است. از آنجایی که صاحب این خانه در کار تجارت فرش بود، نقوش گچ‌بری‌ها در نهایت شکوه و زیبایی از نقش‌های فرش ایرانی و گل و مرغ اسلیمی الهام گرفته شده‌اند.

خانه تاریخی طباطبایی‌ها به‌وسیله هیئت‌امنای مرمت و احیای ابنیه تاریخی كاشان خریداری شد و در سال های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ با همكاری شهرداری و میراث فرهنگی كاشان و با پشتیبانی مسئولان وقت وزارت و معادن و فلزات، طبق نقشه اصلی و نخستین مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این خانه در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسید. مجموعه تاریخی خانه طباطبایی‌ها هم‌اكنون زیر نظر سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری كاشان اداره می‌شود و همه‌روزه به‌ویژه در روزهای تعطیل، پذیرای خیل مشتاقان و شیفتگان معماری اصیل و سنتی ایران زمین است.

معماری خانه تاریخی طباطبایی ها

خانه طباطبایی ها مانند دیگر بناهای تاریخی آن زمان از اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه و تزیینات مجلل و باشکوهی برخوردار است. همین که به درون هشتی این خانه‌ باشکوه پا می‌گذارید، نسیمی خنک و مطبوع، صورت‌تان را نوازش خواهد کرد و شما را به درون خانه خواهد کشاند. از راه پله پیش رویتان ۲۰ پله‌ای که پایین بروید، به حیاط زیبا و وسیع خانه می‌رسید. حیاطی که زیبایی خیره کننده‌اش لحظه‌ای شما را بر جای خود میخ‌کوب می‌کند. حوض زیبا و بزرگی از یک سو تا سوی دیگر حیاط کشیده شده و ماهیان قرمز درون آب زلال آن یکدیگر را دنبال می‌کنند. در دو سوی حوض بزرگ، ۶ باغچه هشت ضلعی پر از گل‌های زیبا، طراوت حیاط را صدچندان می‌کند.

در ساخت خانه‌های قدیم كاشان در عین حال كه به اقلیم و وضع آب‌وهوایی به‌صورت اصولی و علمی توجه شده است، به‌لحاظ پایبندی به اعتقادات دینی و اسلامی از نوعی حجاب و طرح محفوظ نیز برخوردار هستند. به این معنی كه فضای داخلی خانه از خارج خانه قابل رؤیت نیست و حتی از پشت بام خانه‌های مجاور نیز داخل خانه و از هر بخش، درون بخش دیگر دیده نمی‌شود. در واقع علاوه بر اینكه همه فضای داخلی خانه نسبت به خارج از حجاب كامل برخورداراند، هریک از بخش‌های درون خانه نیز نسبت به یكدیگر از حجاب و پوشیدگی خاصی بهره می‌برند.

خانه طباطبایی ها به صورت گودال باغچه ساخته شده است
معماری خانه طباطبایی‌ها معماری گودال‌ باغچه و متقارن محسوب می‌شود. معماری گودال‌ باغچه یعنی باغچه‌ خانه در گودی قرار گرفته است. بدین ترتیب بنا هم از نظر استحکام و مقابله با زلزله مقاوم می‌شود و هم آن که آب‌رسانی به بنا را تسهیل می‌کند؛ در ضمن از رطوبت بنا هم برای رشد گیاهان استفاده می‌شود. وقتی بنا در دل خاک باشد (یعنی به‌صورت گودال باغچه ساخته شود) خانه در عایق حرارتی هم قرار دارد. نه خانه زود گرم و نه زود سرد می‌شود.

از دیگر مزایای مهم ساخت خانه در گودی علاوه بر خنک كردن و تعدیل دما، می‌توان به دسترسی آسان‌تر به قنات و آب آن و همچنین مقاومت بنا در برابر زلزله اشاره كرد. خانه تاریخی طباطبایی‌ها با این كه حدود ۱۷۵ سال پیش ساخته شده، ولی از سامانه تهویه مطبوع غیرماشینی، طبیعی و بسیار كارآمد بهره جسته است. بدین معنی كه در درون ساختمان، وزش هوای خنک و دل‌انگیز، رفاه و آسایش ساكنان را تأمین كرده و كاربرد بهتری نسبت به سامانه‌های تهویه مطبوع امروزی داشته است.

این سامانه تهویه مطبوع همان بادگیرها است. عملكرد بادگیرها به صورتی است كه هوای تمیز پشت بام را به چاه خنک كن صیقل داده شده با «ساروج» كه حدود هشت تا ۱۰ متر عمق دارد، برساند تا پس از خنک كردن هوا، آن را به زیرزمین مسكونی هدایت كند. هوا در چاه تاریک و بدون تشعشع تونل خنک كن، سنگین‌تر می‌شود و به آرامی فرو می‌ریزد. سپس جریان خنک هوا از دهانه كانال كه شباهتی به شومینه دارد، به فضای زیرزمین وارد و موجب طراوت، تازگی و خنكی آن می‌شود.

از دیگر شاهكارهای معماری خانه طباطبایی ها این است كه چون در شب‌های تابستان یا در زمستان دمای هوای بیرون سردتر از هوای داخل چاه خنک كن می‌شود، جریان هوا قطع شده و این سامانه از كار باز می‌ایستد. در فصل تابستان نیز تا زمانی كه دمای هوای معلق در تونل خنک كن به درجه پایین‌تر از هوای زیرزمین نرسد، جریان ریزش هوای خنک به داخل زیرزمین صورت نمی‌گیرد. از قدرت این سیستم همین بس كه در طول این ۱۷۵ سال، چه آن زمان كه محل سكونت بوده چه آنگاه كه متروكه و مخروبه شده و چه اكنون كه مورد بازدید علاقه‌مندان است، فعال بوده و همچنان مانند روز اول به كار خود ادامه می‌دهد.

باغ فین از معروف‌ترین و مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری کاشان است که نه‌تنها به‌عنوان آثار ملی به ثبت رسیده است؛ بلکه جزو ۹ باغ ایرانی در فهرست میراث جهانی به حساب می‌آید. این باغ به حدی زيبا است که از آن به‌عنوان نمونه كامل باغ‌سازی ايرانی ياد می‌کنند. باغ فین به‌لطف وجود فواره‌های متعدد، صدای دلنشین آب و درختان سربه‌فلک‌کشیده، مکانی رویایی برای گشت‌وگذار به شمار می‌رود؛ به‌خصوص که چای‌خانه آن نیز این فرصت را برای شما فراهم می‌کند تا نهایت لذت را از این لحظه‌های ناب ببرید.

علاوه بر این، بناهای تاریخی متعددی نظیر خلوت کریمخانی، حوض جوشان، شترگلوی قاجاری، تقسیم‌گاه آب و موزه ملی کاشان در این باغ وجود دارد که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست. با این همه، شاید بتوان یکی از دلایل اصلی شهرت باغ فین را قتل امیر کبیر، صدر اعظم مشهور ایران دانست که از مهم‌ترین وقایع تاریخی در این باغ به شمار می‌رود. در ادامه این مقاله درباره باغ فین کاشان و مهندسی حیرت‌انگیز و سیستم آب‌رسانی جالب آن بیشتر خواهیم گفت.

معرفی باغ فین کاشان

باغ فین، از جاهای دیدنی کاشان است که در سال ۱۳۱۴ در فهرست آثار ملی و در سال ۱۳۹۰ در فهرست ميراث جهانی قرار گرفت. وسعت باغ فین به ۳۳,۷۹۹ متر مربع می‌رسد که به‌دلیل قرارگیری دیوار، بارو و برج‌های استوانه‌ای در دورتادور باغ، بسیار باشکوه و شاهانه است و از همین رو به آن عنوان «باغ شاه» نیز داده‌اند.

وقتی به این باغ قدم می‌گذارید، علاوه بر این‌که مجذوب زیبایی سحرانگیزش می‌شوید، با چند قرن تاریخ مواجه خواهید شد؛ در نهایت هم می‌توانید به چای‌خانه باغ سر بزنید که در فضایی دل‌انگیز قرار دارد و لذت‌بردن از این محیط را برای شما دوچندان می‌کند.

یکی از موارد جالب درباره این باغ به باور برخی از مردم برمی‌گردد که معتقدند با انداختن سکه‌ای در درون حوض، آرزویشان برآورده می‌شود. اگرچه این کار تفریح و سرگرمی به شمار می‌رود، فلسفه انداختن سکه در آب را می‌توان در مذهب زرتشت پیدا کرد که آب مظهر پاکی است و پیروان آن بخشی از دارایی خود را به الهه آب هدیه می‌دادند تا برکت خانه‌هایشان شود.

باغ فین کاشان کجاست؟

برای بازدید از باغ فین باید رهسپار شهر تاریخی کاشان در استان اصفهان شوید و مسیر خود را به‌سمت خیابان امیر کبیر ادامه دهید تا به باغ سرسبز و وسیع فین برسید.

• شماره تلفن باغ فین کاشان: ۰۳۱۵۵۳۰۲۰۷۰
• آدرس باغ فین کاشان: استان اصفهان، بخش مرکزی شهر کاشان، خیابان امیرکبیر

جاهای دیدنی اطراف باغ فین

بازدید از باغ فین کاشان مطمئنا وقت زیادی از شما می‌گیرد؛ هرچند می‌توانید از جاذبه‌های نزدیک باغ نیز دیدن کنید که در ادامه توضیح مختصری درباره آن‌ها خواهیم داد.

تپه سیلک: محوطه باستانی «تپه‌ سیلک» در خیابان امیر کبیر قرار دارد و از آنجا که اولین تمدن شهرنشین در بخش مرکزی ایران به حساب می‌آید، ارزش دیدن دارد. این میراث ارزشمند تاریخی از گل رس و سفال ساخته شده و محل عبادت یا زیگورات اقوام باستانی بوده است.

خانه طباطبائی ‌ها: این خانه در محله‌ تاریخی سلطان امیراحمد واقع شده است و به‌لطف وجود عناصر معماری ایرانی، از خانه‌های ارزشمند کشور به حساب می‌آید. تزیینات باشکوه همچون گچ‌بری‌های زیبا و شیشه‌های رنگی و ارسی به‌خوبی اصالت معماری ایرانی-اسلامی را به نمایش می‌گذارند.

مسجد و مدرسه آقابزرگ: این مجموعه به‌خاطر وجود تزیینات و عناصر معماری فوق‌العاده، یکی از باشکوه‌ترین مساجد ایران از دوره قاجار است. مسجد و مدرسه آقابزرگ از فضاهای مختلف بسته، نیمه‌باز و باز تشکیل شده است که به شکلی هنرمندانه در جهت ایجاد فضاهای متنوع و چشم‌اندازی عالی به کار گرفته شده‌اند.

حمام سلطان امیراحمد: این حمام از نظر معماری و تزیینات، نمونه‌ منحصربه‌فردی از حمام‌های ایران محسوب می‌شود؛ ضمن اینکه پشت‌بام زیبای آن از زیباترین بام‌های گنبدی شکل ایران به شمار می‌رود و به همین دلیل مکان ایدئالی برای عکاسی شده است. این اثر که در سال ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت، شامل دو حمام کوچک و بزرگ می‌شود که هر یک از بخش‌های مختلفی تشکیل شده‌اند.