تاریخچه باغ ارم شیراز

هنوز دقیق مشخص نیست که چه کسی باغ ارم را برای اولین بار بنا کرده و به همین دلیل تاریخ ساخت دقیقی برای آن ثبت نشده است. تنها سند موجود در رابطه با باغ ارم نام بردن از آن در چند سفرنامه است که بر اساس آن‌ها می‌توان قدمت آن را حداقل به قرن‌های دهم و یازدهم هجری نسبت داد.

علاوه بر این، تاریخ ساخت این باغ را دوره سلجوقی می‌دانند؛ زیرا در آن روزگار، اتابک قراچه، حکمران فارس، اقدام به ساخت باغ تخت و چند باغ دیگر در شیراز کرده بود و ممکن است این باغ نیز به درخواست وی ساخته شده باشد. باغ ارم در دوران آل اینجو و آل مظفر و گورکانیان وجود داشته است؛ هرچند هیچ اطلاعاتی راجع به آن وجود ندارد؛ به غیر از یکی از غزلیات حافظ که از روی آن می‌توان فهمید آل اینجو اختیار باغ را در دست داشته‌اند.

از اواخر دوران زندیه حدود ۷۵ سال باغ در اختیار سران ایل قشقائی بود و از آن به‌عنوان مقر فرمانروایی خود استفاده می‌کردند و عمارتی در این باغ ساختند. پس از آن در زمان ناصرالدین شاه هم پایه‌ عمارت دیگری در باغ نهاده می‌شود که ساخت آن چندین سال طول می‌کشد. طبق شواهد، ساختمان اصلی باغ تا دوران ناصرالدین شاه قاجار وجود داشت و زمانی که حاج نصیرالملک شیرازی باغ را خریداری می‌کند، ظاهرا بر اساس آن، عمارت فعلی باغ را می‌سازد.

در نهایت باغ ارم به مالکیت همسر شاه پهلوی درمی‌آید که آن را به دانشگاه شیراز واگذار می‌کند و برای کاخ پذیرایی به کار می‌رود. از آنجا که ساختمان باغ در اثر عوامل طبیعی مخروبه شده بود، در فاصله سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۰ تعمیرات اساسی روی آن انجام و یک دیوار سنگی با نرده آهنی به‌جای دیوار باغ احداث می‌شود؛ ضمن اینکه مرمت تزیینات بخش‌های مختلف نظیر آینه‌کاری و نقاشی‌های سقف اتاق‌ها و ایوان‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد. علاوه بر بازسازی محوطه باغ که مخروبه شده بود، زمین بسیار بزرگی به باغ ارم اضافه می‌شود.

باغ زیبا و دلنشین ارم که در حال حاضر در اختیار دانشگاه شیراز قرار دارد، حدود ۱۱۰ هزار متر مربع مساحت دارد و اغلب با درختان نارنج و سرو پوشیده شده است. در سی وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در تاریخ ۶ تیرماه ۱۳۹۰، باغ ارم شیراز در فهرست میراث جهانی ثبت شد.

باغ ارم شیراز کجاست؟

باغ ارم یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی استان فارس در شیراز است که در خیابان ارم، نزدیک به میدان ارم و در نزدیکی مجموعه‌ دانشگاه شیراز قرار دارد.

نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به باغ ارم، ایستگاه متروی نمازی است که پس از پیاده شدن از قطار می‌توانید با حدود ۱۰ دقیقه پیاده‌روی و عبور از میدان دانشجو و میدان ارم، به باغ ارم برسید یا با استفاده از تاکسی به‌سمت باغ بروید.

اگر با ماشین شخصی قصد رفتن به باغ را دارید و از سمت بخش‌های شمالی شهر به‌طرف باغ ارم می‌روید، بهترین مسیر برای دسترسی بلوار شهید چمران است. پس از وارد شدن به بلوار شهید چمران باید مسیر بلوار را تا انتها ادامه بدهید و از میدان دانشجو (میدان علم) به چپ بپیچید و تا میدان ارم (میدان خوابگاه) بروید. پس از رسیدن به میدان ارم باید به راست بپیچید و وارد خیابان ارم شوید تا کمی بعد به باغ ارم برسید.

در صورتی که از قسمت‌های جنوبی شهر به‌سمت باغ ارم می‌روید، باید خود را به خیابان آزادی برسانید و از آنجا وارد خیابان ارم شوید. اگر خیابان ارم را تا نزدیکی میدان ارم ادامه دهید، باغ ارم در سمت چپ شما قرار خواهد داشت.

ساعت بازدید باغ ارم شیراز: باغ ارم در دو ماه اول سال از ساعت هشت صبح تا ۲۰ به‌صورت یکسره؛ چهار ماه بعدی از ساعت ۸ تا ۱۳ و از ۵ تا ۲۰:۳۰؛ در ۶ ماه دوم سال از ساعت ۸ تا ۱۳ و از ۱۴:۳۰ تا ۱۷ فعالیت می‌کند. در تعطیلات سوگواری نظیر تاسوعا و عاشورا، ۲۸ صفر رحلت پیامبر (ص)، ۲۵ شوال شهادت امام جعفر صادق (ع)، ۲۱ رمضان شهادت امام علی (ع) و ۱۴ خرداد رحلت امام خمینی (ره)، باغ ارم تعطیل است.
آدرس باغ ارم شیراز: شهر شیراز، بلوار ارم، میدان ارم، خیابان ارم، نزدیکی مجموعه‌ دانشگاه شیراز

معماری باغ ارم

باغ ارم از زمینی مستطیلی شکل تشکیل شده است که دورتادور آن را دیوار گلی پوشانده بود؛ اما اکنون نرده‌ها جای آن دیوارها را گرفته‌اند. معماران این باغ به‌منظور از بین بردن شیبی که از بخش غربی به شرقی وجود داشت، در بخش‌های مختلف آن پله‌هایی را تعبیه کرده بودند. ساختمان‌‌های اصلی را می‌توان در بخش غربی باغ مشاهده کرد که شامل یک عمارت اصلی و اندرونی می‌شوند و جالب اینکه ارتفاع‌شان بیشتر از سایر نقاط باغ است.

استخر زیبایی در کنار ساختمان اصلی این باغ وجود دارد که مساحتش به ۳۳۵ متر و عمق آن به نیم متر می‌رسد و در ساخت آن از چندین تخته سنگ بزرگ استفاده شده است که گفته می‌شود قدمت آن‌ها به دوران جانی خان ایلخان می‌رسد. ظاهرا عمق این استخر در گذشته بیشتر بوده؛ هرچند پس از ترمیم به عمق فعلی کاهش یافته است. چهار نخل زیبا در چهار گوشه آن، جذابیتی دوچندان به استخر بخشیده‌اند و تصویر بنا را می‌توان در آب آن مشاهده کرد. اگر به این باغ بروید، جوی آبی را می‌بینید که در امتداد این استخر جریان دارد. این آب پس از عبور از حوض کوچک تالار حوضخانه، به استخر و سپس جوی‌های اطراف آن وارد می‌شود که در ادامه در اطراف باغچه‌های باغ جریان می‌یابد.

درهای ورودی باغ ارم به طرف شمال و بلوار ارم هستند، اضلاع دیگر آن به بلوار آسیاب سه‌تایی، خانه‌های مسکونی و باغ‌های دیگر محدود می‌شوند.

عمارت اصلی باغ ارم شیراز

عمارت اصلی باغ ارم را می‌توانید در بخش غربی این مجموعه پیدا کنید که جذابیت زیادی برای گردشگران دارد. باغ ارم به‌گونه‌ای طراحی شده است که بازدیدکنندگان برای رسیدن به مرکز باغ و محل ساختمان اصلی باید از طول باغ عبور کنند.

ساختمان عمارت از سه طبقه با پشت‌بام شیروانی تشکیل شده است و از گچبری تا نقاشی، حجاری، پنجره‌های مشبک آهنی، منبت‌کاری و کاشی‌کاری در تزیینات آن به چشم می‌خورد. این عمارت نمونه بارز ساختمان‌های اواسط دوره قاجار است که با تبعیت از اصول معماری زندیه و صفویه انجام شده است. حتی درهای عمارت اصلی زیبا هستند و از آنجا که با چوب ساج ساخته شده‌اند، پس از سالیان سال شکل اصلی خود را حفظ کرده‌‌اند و همچنان سالم هستند.

توسعه باغ و اضافه شدن زمین‌های وسیعی به قسمت غربی باغ ارم باعث شده‌اند که عمارت اصلی و ساختمان اندرون و… به‌شکل یک مجموعه در وسط باغ قرار بگیرند.

یکی دیگر از جاهای دیدنی شیراز که در عمارت اصلی باغ ارم قرار دارد، موزه‌ای با نام «سنگ و گوهر دریای نور» است. زمان آغاز به کار این موزه به سال ۱۳۹۰ برمی‌گردد و بیش از ۱۴۰ نوع سنگ و گوهر قیمتی و کمیاب از ایران و نقاط مختلف جهان در آن به نمایش درآمده است.

پوشش گیاهی باغ ارم

تنوع گیاهی باغ ارم به حدی زیاد است که گیاهان بسیاری از گوشه‌وکنار دنیا در آن به چشم می‌خورد و هر بازدیدکننده‌ای را به این فکر می‌اندازد که در نمایشگاهی از انواع گل‌ و گیاه حضور دارد. همین تنوع گونه‌های گیاهی و گل‌های زینتی باعث شده‌اند که به‌منظور گسترش آموزش و پژوهش علوم گیاهی، از اینجا به‌عنوان باغ گیاه‌شناسی دانشگاه شیراز استفاده شود.

گیاهان تزیینی باغ هم کم نیستند؛ به‌خصوص گل‌های رز ضلع غرب و شمال غربی که زیبایی و طراوت خاصی به آن بخشیده‌اند. تنوع و تعدد گل‌های رز این باغ به حدود ۲۰۰ گونه می‌رسد. گل‌های طاووسی، سنبل درختی، ژاله، شب بو، نسترن، یاس زرد، میخک، میمون، بنفشه، آهار، اطلسی، آلاله، گل ساعت، نیلوفر، شاه پسند، شیپوری و داوودی سایر گل‌های باغ ارم را تشکیل می‌دهند.

از درختان این باغ می‌توان به درخت گردو، بادام، سیب، خرمالو، نارنج، انار، ازگیل و گلابی اشاره کرد. درختان غیرمثمر همچون کاج، اکالیپتوس، زبان گنجشک، افرا، سروناز، ارغوان، سپیدار، بید مجنون و بید مشک نیز زیبایی دوچندانی به باغ ارم داده‌اند.