بافت تاریخی یزد
بافت تاریخی یزد جزو دست نخورده‌ترین بافت‌های مسکونی در تاریخ ایران است که وسعتی در حدود ۷۰۰ هکتار دارد. این بافت تاریخی به‌عنوان یکی از بهترین جاهای دیدنی یزد به شمار می‌رود که ترکیبی متوازن از خانه‌ها، کوچه‌های قدیمی خشتی و ساباط‌ها است و آثار تاریخی زیادی در دل خود دارد. در این بافت تاریخی، تمامی امکانات زندگی اجتماعی و فردی فراهم شده است. بافت تاریخی یزد از سمت جنوب به خیابان کاشانی، از سمت شمال به خیابان دولت‌آباد، از شرق به محله فهادان و از مغرب به خیابان مطهری محدود می‌شود. در این بافت تاریخی بیش از ۱۷۰۰ بنای خشتی وجود دارد.
تاریخچه بافت تاریخی یزد
شهر یزد در تاریخ اساطیری ایران و عهد حکومت پیشدادیان به نام «یزدان» شهرت داشت. این شهر از عهد اساطیری ایران، شهری مقدس به شمار می‌رفت که جایگاه ایزدان و محل عبادت بود. شهر یزد در دوره ساسانیان متعلق به یزدگرد و در دوره‌هایی به یزدگردی نیز معروف بود. این شهر در دوره‌ای از تاریخ به نام «کثه» نیز شناخته می‌شد.
سابقه بافت تاریخی یزد به قرن اول و دوم هجری قمری می‌رسد
یزد از شهرهای تاریخی و قدیمی ایران محسوب می‌شود و معماری آن میراث‌دار بخش‌هایی از معماری تاریخی و سنتی ایران در شهرهای کویری است. بافت تاریخی این شهر ریشه در تاریخ باستانی ایران دارد؛ اما آثار و بناهایی که در بافت تاریخی آن تا به امروز کشف شده‌اند، قدمت شهر را به قرن اول و دوم هجری می‌رسانند.
بافت تاریخی شهر یزد، بافتی از جنس خشت و گل است. در این بافت تاریخی ۱۷۰۰ جاذبه دیدنی وجود دارد. گردشگران بسیاری از داخل و خارج از ایران برای دیدن بافت تاریخی یزد و جاهای دیدنی آن به یزد سفر می‌کنند. بافت تاریخی شهر، خشتی و قدیمی است؛ اما تمامی امکانات زندگی در آن وجود دارد.
بادگیرها، آب‌انبارها، کوچه‌های آشتی‌کنان، به‌علاوه ۱۷۰۰ جاذبه گردشگری دیگر در بافت تاریخی یزد وجود دارد
در بافت تاریخی شهر یزد، خانه‌ها با معماری خاص کویری ساخته شده‌اند. شاخصه این نوع معماری، وجود گنبد، بادگیر و آب‌انبارها در خانه‌ها است. خانه‌ها دارای کاربری زمستانی و تابستانی هستند و پشت‌بام‌های خاص و جذاب آنها برای شب‌نشینی تابستان در نظر گرفته شده است. خانه‌ها از حیاط‌‌های منحصربه‌فرد و زیبا برخوردار هستند که گردشگران را جذب خود می‌کنند. کوچه‌های گلی و باریک آشتی‌کنان با معماری جذاب، رستوران‌های متعدد، اقامتگاه و هتل‌های گوناگون، مسجد جامع یزد، آب‌انبارهای کویری از جمله آب‌انبار شش بادگیر، بازار و میدان امیرچخماق، نمونه‌هایی از دیدنی‌های بافت تاریخی یزد هستند که چشم‌انداز جذابی برای گردشگران دارند.
خانه‌های ایلخانی بافت تاریخی یزد برای گردشگران جذابیت بسیاری دارد و هنوز هم قابل سکونت است. مسجد چهارمنار یا میرخضرشاه، بقعه شمس‌الدین، آب‌انبار کوچه‌بندان و باغ دولت‌آباد از دیگر بناهای تاریخی بافت قدیمی شهر یزد هستند.
معماری خانه‌های بافت تاریخی یزد
بافت تاریخی یزد، معماری منحصر به فردی دارد. معماری خانه‌های بافت تاریخی یزد برگرفته از خشت و گل است و شاخصه اصلی این نوع معماری به شمار می‌رود. در معماری خانه‌های بافت تاریخی یزد، جهت وزش باد و تابش خورشید در نظر گرفته شده است. هر یک از خانه‌های بافت تاریخی یزد، شامل بخش‌های مختلفی چون بخش بیرونی، اندرونی، تختگاه، تالار، هشتی، اتاق‌هایی جدا با کاربری‌های مختلف، بادگیر، سردر، آشپزخانه و آب‌انبار می‌شوند.
بادگیر
جذاب‌ترین بخش خانه‌های بافت تاریخی یزد، سیستم‌های تهویه طبیعی آنها است که به بادگیر نیز شهرت دارند. بادگیرها، ستون‌هایی هستند که به‌صورت چند ضلعی ساخته می‌شوند. این ستون‌ها به‌صورت چهار یا هشت ضلعی هستند که به قصد ورود باد به ساختمان‌ها ساخته می‌شوند. باد از دریچه بادگیرها به ستون وارد و به داخل بنا هدایت می‌شود.
بادگیرها وظیفه کنترل دمای خانه‌ها را در فصل‌های گرم داشتند
بادگیرها دمای خانه را کنترل می‌کنند. دریچه بادگیرها برای ورود باد تنظیم می‌شوند و به این وسیله، دمای هوا کنترل و خانه‌ها خنک می‌شوند. در فضای درون خانه، حوض آبگیر قرار دارد و باد در اثر برخورد با آب حوض، خنک می‌شود و فضای درون خانه را مطبوع می‌کند. در برخی از خانه‌های تاریخی یزد، یک تخت چوبی روی حوض می‌زنند و در تابستان از آن برای استراحت استفاده می‌کنند.
آب‌انبار
آب انبارها از دیگر بخش‌های خاص و جذاب در معماری خانه‌های بافت تاریخی یزد محسوب می‌شوند. آب‌انبارها، حوضی‌هایی سرپوشیده هستند در بخش زیرزمین هر خانه ساخته شده‌اند. آب‌انبارها در فصل‌های پر آب سال، از بارن پر می‌شدند و آب آنها در زمان‌هایی که بارش کم بود، مورد استفاده قرار می‌گرفت. سقف و گنبد آب‌انبارهای ساخته شده از خشت، برای گردشگران جذابیت بسیار دارد.
معماری کوچه‌های بافت تاریخی یزد
کوچه‌های بافت تاریخی یزد برای گردشگران جذابیت بسیاری دارد. معماری کوچه‌های بافت تاریخی یزد بر فلسفه ارتباطات نزدیک و صمیمانه بنا شده‌اند. این کوچه‌های باریک و پیچ در پیچ خشتی که دیوارهایی بلند دارند به کوچه‌های آشتی کنان یزد مشهور هستند. کوچه‌های بافت تاریخی یزد آن‌قدر باریک هستند که دو نفر به‌سختی از آنها عبور می‌کنند. در این کوچه‌های دوستانه، امکان اینکه دو نفر با هم قهر باشند و بخواهند با هم از کنار یکدیگر رد بشوند؛ اما به هم نخورند، وجود ندارد.
کوچه‌های آشتی‌کنان یزد بسیار باریک هستند و دیوارهایی بلند دارند
خانه‌های بافت تاریخی یزد با دیوارهایی بلند ساخته شده‌اند. بلندی دیوارها سبب سایه انداختن بر کوچه شده است. بخش‌هایی از کوچه‌ها که مسقف هستند را «ساباط» می‌گویند. ساباط‌ها برای سایه انداختن و استراحت اهالی کوچه ساخته شده‌اند. در کوچه‌های یزد همسایه‌ها برای صحبت با هم جمع می‌شدند و برای اینکه در هنگام طولانی شدن صحبت، نور خورشید آنها را آزار ندهد به ساباط می‌رفتند. باریکی کوچه‌ها و وجود ساباط‌ها برای صحبت‌های طولانی مدت، سبب نام‌گذاری کوچه‌های یزد به آشتی‌کنان شده است.
بافت تاریخی یزد، به‌صورت محله محله است. این بخش از شهر یزد، محلات مختلفی دارد که عبارت از محلات تاریخی فهادان، محله قلعه کهنه، محله مصلی، محله سرجمع، کوچه بیوک، خرمشاه، میرقطب، چهارمنار، ۶ بادگیر، محله یعقوبی، محله لب خندق و محله سر دو راه است. محله فهادان و چهارمنار، قدیمی‌ترین محله های بافت تاریخی شهر یزد هستند.
بهترین زمان سفر به یزد
یزد جزو گرم‌ترین شهرهای ایران در فصل تابستان است. دمای هوا در گرم‌ترین روزهای سال در شهر یزد تا ۴۰ درجه نیز می‌رسد. بهترین زمان سفر به شهر یزد از لحاظ آب و هوا، ماه‌های اسفند و فروردین هستند. در این فصل‌ها هوا متعادل است و میانگین دما تا ۱۶ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. دمای هوا در این ماهها از ۲۵ درجه سانتی‌گراد بیشتر نمی‌شود؛ اگر تحمل گرما را ندارید، در فصل پاییز و زمستان به یزد سفر کنید. دمای یزد در این ماهها از ۲۰ درجه بیشتر نمی‌شود.
بهترین زمان سفر به یزد از لحاظ آب و هوا، ماه‌های اسفند و فروردین هستند
یزد در هنگام نوروز شلوغ است و به‌دلیل قیمت بالای مراکز اقامتی و ازدحام و شلوغی، پیدا کردن محل اقامت آسان نیست و این دغدغه، آرامش مسافران را از آنها می‌گیرد. یزد تابستان‌های بسیار گرمی دارد؛ اما خلوت‌ترین زمان سفر هستند.
پرسش‌های متداول
لقب کوچه‌های بافت تاریخی یزد چیست؟
قدمت بافت تاریخی یزد به کدام دوره می‌رسد؟
بهترین زمان سفر به یزد کدام فصل است؟
مسجد جامع یزد
تعداد زیادی از جاهای دیدنی یزد را آثار تاریخی تشکیل می‌دهند؛ آثاری با معماری بی‌نظیر ایرانی که هرکدام روایتی شنیدنی را از تاریخ این شهر بازگو می‌کنند. از معروف‌ترین این بناهای تاریخی که در مرکز شهر واقع شده است، می‌توان به مسجد جامع یزد اشاره کرد.
معرفی مسجد جامع یزد
مسجد جامع یزد با قدمتی ۹۰۰ ساله، از باشکوه‌ترین و زیباترین بناهای تاریخی و جاهای دیدنی استان یزد است که با مناره‌هایی رفیع در مرکز شهر قرار دارد. در دوران گذشته، مسجد در وسط شهر قدیم، در میان حصار واقع شده بود. مساحت زیربنای مسجد برابر با ۹۸۰۰ متر مربع است و ۵۰۰ متر مربع آن شامل کاشی‌ها و کتیبه‌ها می‌شود. طول مسجد جامع یزد برابر با ۱۰۴ متر و عرض آن ۹۹ متر است و هفت ورودی دارد. این هفت ورودی به چند کوچه و راه‌های خروجی متصل می‌شوند.
مسجد جامع یزد قدیمی‌ترین نمونه معماری در قرن نهم هجری در معماری ناحیه مذهبی یزد است. بسیاری از اهالی یزد می‌گویند برای تهیه خاک کاشی‌ها و مصالح مسجد جامع از خاک کربلا و گلاب استفاده شده است. این اثر تاریخی در ۳۱ تیر ۱۳۱۳، با شماره ۲۰۶، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجد جامع یزد کجاست؟
مسجد جامع یزد در ضلع غربی خیابان امام خمینی و در یکی از محله‌های قدیمی قرار دارد. چهارسوق و بازار شاهی یزد، از بناهای تاریخی قرن هشتمی، در انتهای خیابان مسجد جامع و در ضلع جنوب شرقی آن قرار دارند. انتهای سه بازارچه قدیمی شهر یزد، به چهارسوق متصل است. یکی از این بازارچه‌ها به مسجد جامع ختم می‌شود که با اتصال دو بازارچه دیگر به کوچه یهودی‌ها و محله دارالشفا، مجموعه‌ای تاریخی و حیرت‌انگیز را شکل می‌دهند.
- آدرس: استان یزد، یزد، ضلع غربی خیابان امام خمینی، محله فهادان
تاریخچه مسجد جامع یزد
ساخت و تکمیل مسجد جامع یزد در طول یک قرن و در دوران‌های مختلف تاریخی انجام شده است که از مهمترین آنها می‌توان به سلطنت ایلخانی، صفویان، حکومت تیموریان، فرمانروایی آل مظفر و قاجاریان اشاره کرد. در واقع هر قسمت از این بنای تاریخی به مرور زمان و توسط بانیان متعددی ساخت و مرمت شده است.
پایه اصلی مسجد جامع یزد در عصر ساسانی، روی یک آتشکده بنا شد و بنای امروزی، از دوره قاجار به‌جای مانده است. در واقع در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار، عملیات تخریب در سطح گسترده‌ای برای بازسازی و مرمت این بنای تاریخی صورت گرفت که باعث ایجاد ظاهری کاملا متفاوت از مسجد اولیه به‌صورت بنای امروزی آن شد.
معماری مسجد جامع یزد
طرح مسجد جامع، طرحی مرکب از یک مقصوره گنبددار و یک شبستان مستطیلی طولانی است. پلان اصلی مسجد چهارگوش است که آن را تقلیدی از پلان کعبه می‌دانند. شیوه معماری مسجد جامع با نظریه مرحوم پیرنیا، شیوه آذری است. همچنین به این شیوه، سبک مغول یا ایرانی-مغول می‌گویند که نمونه‌هایی از آن را می‌توان در بناهایی در هرات و بخارا نیز مشاهده کرد.
روشنایی مسجد جامع به‌صورت غیرمستقیم به‌وسیله انعکاس نور از گچ سفید گنبد و دیوارها است. نمادهای شیعی بسیاری در سراسر مسجد جامع دیده می‌شود و بسیاری از تزیینات بنا را آنها تشکیل می‌دهند. از جمله این نقوش می‌توان به ستاره پنج پر (با مفاهیم پنج اصل دین، پنج تن آل عبا و پنج پیامبر اولوالعزم ) اشاره کرد. شمسه ۷۲پر و شمسه‌های ۱۲پر از جمله نقوشی هستند که در بخش‌های زیادی از بنا دیده می‌شود.
بخش‌های مسجد جامع یزد
جلوخان سردر شرقی
روبری سردر شرقی فضای جلوخان با حوضی هشت‌گوش قرار دارد. دو ستون مرمری نیز به چشم می‌خورد که سطح مقطع بالای آنها تا اندازه‌ای گود است و گویا پیشتر شمعدان بوده‌اند. روی بدنه ستون‌ها می‌توان نقش‌های حیوانی و گیاهی را دید که کنده‌کاری شده‌اند. همچنین دو بیت شعر با خط نسخ روی آنها حک شده‌اند که متاسفانه به‌دلیل خرابی قابل خواندن نیستند.
سردر شرقی
یکی از چشمگیرترین بخش‌های مسجد جامع یزد، سردر رفیع آن است که ارتفاع آن تا ۲۴ متر می‌رسد. دو سوی سردر تعدادی طاق‌نما و دو مناره جای گرفتهاند. روی سردر می‌توان القاب شاهرخ تیموری و میرزا جهانشاه را مشاهده کرد که با خط نسخ نوشته شده‌اند. در هشتی ورودی شرقی نیز، کتیبه‌ای دیده می‌شود که متن وقف‌نامه مسجد در آن نوشته شده است. تاریخ کتیبه به ۷۶۵ هجری قمری تعلق دارد و قدیمی‌ترین کتیبه ثبت‌شده در بنا به شمار می‌رود.
دهلیز
پس از سردر وارد فضایی چهارگوش می‌شویم که با نام‌های دهلیز و کریاس خوانده می‌شود. روی دیوارهای این بخش کتیبه‌هایی جای گرفتهاند که حاکی از دستورات حکما در دوره‌های مختلف تاریخی می‌شود. سقف دهلیز به‌صورت گنبدی است و آن را با اشکال هندسی و رنگ‌های دیدنی آراسته‌اند.
صحن داخلی
صحن داخلی برای اقامه نماز مورد استفاده قرار می‌گیرد. محراب دیگری نیز در این صحن وجود دارد که با کاشی‌های آبی مزین به نام‌های الله، محمد، علی، حسن و حسین آراسته شده است. دو قنات پیشتر در این صحن وجود داشتند که امروزه خشک شده‌اند.
ایوان اصلی
ایوان اصلی نیز به‌شکل مستطیل است. با ورود به ایوان اصلی، دو ستون بزرگ را در دو سو خواهید دید. این ستون‌ها مزین به خطاطی‌هایی با خطوط نسخ و کوفی هستند. همچنین سقف ایوان مزین به نام‌های خداوند با خط کوفی است.
گنبدخانه
گنبد مسجد از دو پوسته تشکیل شده است و چهار گوشه در اطراف آن واقع شده‌اند. فضای داخل سقف با نقوش هندسی آراسته شده است.
شبستان شرقی
قدمت شبستان شرقی به سال ۷۵۴ خورشیدی بازمی‌گردد و به دستور شاه یحیی مظفری ساخته شده است. محراب اصلی مسجد در این شبستان قرار دارد.
محراب
از دیدنی‌ترین بخش‌های مسجد جامع یزد، محراب آن است. در ساخت محراب از کاشی‌های معرق‌کاری استفاده کرده‌اند که طرح‌هایی نظیر گل‌و‌بوته را روی آنها می‌توان مشاهده کرد. در قسمت بالای محراب، گچ‌کاری و مقرنس دیده می‌شود. در دو سوی محراب نیز تاریخ پایان کار و نام معمار را ثبت کرده‌اند.
شبستان غربی
شبستان غربی مستطیلی با ابعاد ۳۸ متر در ۹ متر است و با پنجره‌های مشبک و کاشی‌کاری آن را تزیین کرده‌اند. از آنجا که شبستان در زمان حکومت امیر غیاث ساخته شده است، آن را با نام غیاثیه نیز می‌شناختند. در حال حاضر در این بخش موزه مسجد جامع یزد قرار دارد.
شبستان شاهزاده
شبستان شاهزاده در غرب صحن شمالی قرار دارد و نام آن از شاهزاده محمد ولی میرزا، سازنده بنا، گرفته شده است. ۴۸ ستون با تزیین کاشی فیروزه‌ای در این شبستان جای گرفتهاند.
مناره‌ها
باشکوه‌ترین بخش‌های مسجد را مناره‌های آن تشکیل می‌دهند. این مناره‌ها ۵۲ متر ارتفاع و هشت متر قطر دارند. کاشی‌‌کاری‌های دیدنی مناره‌ها مزین به اذکار خدا و معصومین هستند. یکی از مناره‌ها دارای یک راه‌پله است و دیگری دو راه‌پله دارد. مناره‌های سردر به دست آقا جمال‌الدین محمد، مشهور به مهتر جمال بنا شده‌اند که وزیر عصر صفوی بود. این مناره‌ها در سال ۱۳۱۳ فروریختند و دوباره مرمت شدند.
موزه گنجینه مسجد جامع یزد
موزه مسجد جامع یزد کار خود را از سال ۱۳۹۳ خورشیدی با هدف نمایش آثار تاریخی مرتبط با آیین و فرهنگ روزگار قدیم، به‌خصوص دوره اسلامی آغاز کرد. از دیگر اهداف موزه، معرفی تاریخچه مسجد و بررسی روند مرمت‌ها و بازسازی‌های آن بوده است. مجموعه موزه شامل ۳۵۰ قطعه می‌شود که به دوره ایلخانی تا دوره معاصر تعلق دارند. برخی از برجسته‌ترین این آثار شامل موارد زیر می‌شود:
- تصاویری از مسجد جامع از سال ۱۳۱۲ خورشیدی به بعد
- برخی از قطعات به‌جای‌مانده از بازسازی‌ها
- کاشی‌هایی طلایی دوره ایلخانی با قدمت قرن هشتم خورشیدی
- کاشی‌های معرق دوره تیموری با قدمت قرن نهم خورشیدی
- کاشی‌های هفت‌رنگ دوره قاجار
- کاشی‌های معرق دوره پهلوی اول
- منبر سنگی مرمری با قدمت دوره قاجار
- ساعت چوبی مسجد، اهدایی حاج محمد علی وزیری در سال ۱۳۲۴ خورشیدی
- مجموعه‌ای از زیلوها
- قطعه‌ای از پرده کعبه، اهدایی پادشاه عربستان در سال ۱۳۴۵ خورشیدی
- در چوب گردو با تزیینات منبت‌کاری از دوره افشاریه
نکات بازدید از مسجد جامع یزد
- برای اتباع ایرانی بازدید از مسجد رایگان است و بهای بلیط موزه (در سال ۱۴۰۰) دو هزار تومان است.
- بهای بلیط مسجد جامع یزد (در سال ۱۴۰۰) برای اتباع خارجی ۲۰۰۰۰ تومان است.
- ساعات بازدید مسجد از ۸ تا ۱۹:۳۰ و ساعات بازدید از موزه در تابستان‌ها از ۹ تا ۱۴ و در زمستان‌ها از ۹ تا ۱۸ است.
- اگر قصد دارید تا ظرافت‌های مسجد را به‌دقت مشاهده کنید، توصیه می‌کنیم در ساعات روشنایی روز راهی مسجد شوید.
- هنگام تاریکی هوا بنای مسجد جامع با نورپردازی، جلوه‌ای دیگر می‌یابد. همچنین هوای خنک فضایی مطبوع‌تر را برای بازدید فراهم میآورد.
- مساجد از اماکن مذهبی هستند؛ بنابراین در بازدید از آنها پوشش متناسب با مقصد را در نظر داشته باشید.
- آثار تاریخی پس از قرن‌ها به عصر ما رسیده‌اند. آنها را پاس بداریم و در حفاظت آنها کوشا باشیم.
پرسش‌های متداول
مسجد جامع یزد کجاست؟
قدمت مسجد جامع یزد به چه زمانی بازمی‌گردد؟
ساعات بازدید از مسجد جامع یزد چیست؟
بهای بلیط مسجد جامع یزد چقدر است؟
گالری تصاویر
آب انبار شش بادگیر
آب‌انبار شش بادگیر در محله‌ای به همین نام در شهر یزد واقع شده است. این آب‌انبار، ۶ بادگیر دارد که با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به‌شکل هشت وجهی ساخته شده‌اند. این اثر که قدمت آن به دوره قاجار می‌رسد، در تاریخ چهارم فروردین ۱۳۵۷ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۶۰۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد.
آب‌انبار شش بادگیر کجاست؟
آب‌انبار شش بادگیر از جمله جاذبه‌های شهر یزد است که در خیابان دهم فروردین، محله تل یزد قرار دارد.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان دهم فروردین، محله تل یزد، کوچه شش بادگیر
معرفی آب‌انبار شش بادگیر یزد
شهر یزد را می‌توان شهر آب‌انبارها قلمداد کرد. واضح است که اقلیم و شرایط آب‌وهوایی خشک و کویری یزد و متعاقبا باران کم و تدبیر برای جبران کم‌آبی باعث شکل‌گیری آب‌انبارها در این شهر شده است. آب‌انبار شش بادگیری یکی از این آب‌انبارها است که امروزه از جاهای دیدنی یزد به شمار می‌رود. این آب‌انبار متعلق به دوره قاجاریه است و در تاریخ چهارم فروردین ۱۳۵۷ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. آب‌انبار شش بادگیر تنها آب‌انبار شش بادگیری یزد به حساب می‌آید که شهرت خود را مدیون بادگیرهای رفیع، زیبا و هشت‌وجهی و نیز گنبد عظیم تخم‌مرغی خود است.
سازندگان برای بهره‌وری هرچه بهتر از بادهای وزان در یزد، بادگیرها را هشت‌وجهی ساخته‌اند. ارتفاع مخزن و بادگیرها، معماری زیبای بادگیر، سردرهای زیبا و تزیینات آجری با مقرنس‌کاری و کاربندی‌های چشم‌نواز از امتیازات آب‌انبار شش بادگیری یزد هستند.
آب‌انبار تا چند دهه پیش هنوز رونق داشت و مردم از آن آب برمی‌داشتند؛ ولی امروزه تبدیل به یک جاذبه تاریخی مذهبی شده است. فضای بین در ورودی تا بادگیرها و گنبد آن برای برپایی چادر حسینیه استفاده می‌شود.
معماری آب‌انبار شش بادگیر یزد
ورودی‌ها و گنبد
آب‌انبار شش بادگیر یزد، دو ورودی شمالی و جنوبی با دو راه‌پله و دو پاشیر دارد که گویا ورودی جنوبی آن برای مسلمانان و ورودی شمالی در قرینه ورودی جنوبی برای زرتشتی‌ها بوده است؛ هرچند که در برخی منابع، این فرضیه رد شده است و دلیل آن را شلوغی جمعیت محله و استقرار آن در بافت شهری دانسته‌اند. در ورودی قسمت جنوبی بین پله‌های ۲۵ و ۲۶، یک هشتی با سنگ‌فرش آجری قرار دارد که طاق آب‌انبار بعد از هشتی شروع می‌شود.
جالب است بدانید که راه‌پله آب‌انبار از دو بخش تشکیل شده؛ به‌طوری که یک بخش آن روباز است و پله‌های ۵۵ تایی آن تا سردر آب‌انبار می‌رسد و بخش سرپوشیده در ادامه پله‌ها و بعد از سردر قرار دارد.
گنبد آب‌انبار شکلی تخم‌مرغی دارد که زیبایی خاصی به معماری آن بخشیده است. ارتفاع مخزن آب ۱۲٫۶ متر و ارتفاع بادگیرها ۱۰ متر است.
آب‌انبار شش بادگیر دارای ۶ عدد بادگیر است که سه بادگیر آن از ابتدا ساخته و سه بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شد. با کمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن مشهود است. ۶ بادگیر آب‌انبار با توجه به شرایط اقلیمی در جهت باد و به‌شکل هشت وجهی ساخته شده‌اند. ارتفاع هر ۶ بادگیر آب‌انبار ۱۰ متر است.
اغلب آب‌انبارها در چهار عنصر مشترک بودند: خزینه، گنبد، پاشیر و بادگیر که هرکدام از این چهار عنصر در حفظ و نگهداری آب نقش داشتند. آب‌انبار شش بادگیر نیز دارای این چهار عنصر بود. خزینه‌ها را به‌خاطر تسلط آب و خنکی آن در دل زمین حفر می‌کردند. گنبد به‌شکل نیم‌کره روی فضای خزینه ساخته می‌شد تا از آلودگی آب جلوگیری کند. پاشیر شامل راهرویی پلکانی بود که برای برداشتن آب تعبیه می‌شد و بادگیرها برای خنک نگه‌داشتن و هدایت هوای خنک به داخل خزینه ساخته می‌شدند.
سازنده آب‌انبار شش بادگیر
آب‌انبار شش بادگیر که یکی زیباترین آب‌انبار یزد است، به‌همت حاجی محمدحسین خیر فرزند نورالله یزدی ساخته شد و تنها بنای شش بادگیری در ایران محسوب می‌شود. وقف‌نامه آب‌انبار موجود است و طبق آن، حاج محمدحسین از املاک و اموالی که در یزد و در تفت داشت، برای ساختن آب‌انبار استفاده کرده است. پس از وی فردی به نام بهشتیان به‌وسیله آب وقف‌آباد، مهمترین آب جاری شهر یزد، آب‌انبار را پرآب می‌کرد.
نکات بازدید از آب‌انبار شش بادگیر
- بهترین زمان بازدید از آب‌انبار شش بادگیر فصل‌های بهار و پاییز است.
- اگر به یزد سفری داشتید و از جاذبه‌های آن دیدن کردید، بهتر است بدانید که آب‌انبارهای شش بادگیری نیز در مسیر آثار تاریخی یزد قرار دارند و دسترسی به آن دشوار نیست.
- هنگام بازدید از این اثر تاریخی روی آن یادگاری ننویسید و در حفاظت از آن بکوشید.
پرسش‌های متداول
آب‌انبار شش بادگیر کجاست؟
شهرت آب‌انبار شش بادگیر یزد در چیست؟
آب‌انبار شش بادگیر از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟
آیا آب‌انبار شش بادگیر در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد؟
خانه لاری‌ها
خانه لاری‌ها از جمله بناهای تاریخی و جاهای دیدنی یزد محسوب می‌شود که هر سال پذیرای گردشگران بسیاری از سراسر ایران و جهان است. خانه لاری‌ها شامل ۶ باب خانه با معماری ویژه خانه‌های کویری می‌شود که در محله فهادان قرار دارد و به شما فرصت گشت‌وگذار در کوچه‌های قدیمی شهر را می‌دهد. این عمارت که قدمت آن به دوره قاجار می‌رسد، با شماره ثبت ۱۷۸۳ در بهمن سال ۱۳۷۵ هجری شمسی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
خانه لاری‌ها کجاست؟
خانه لاری‌ها در شهر زیبای یزد، خیابان امام خمینی (ره)، محله فهادان و در مجاورت بنای تاریخی کلاه‌فرنگی قرار دارد.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی (ره)، محله فهادان، مجاور عمارت کلاه‌فرنگی
معرفی خانه لاری‌ها
خانه لاری‌ها یکی از خانه‌های معروف شهر یزد است که با قدم گذاشتن به درون آن، ویژگی‌های معماری یزدی از جمله حفظ حریم خانه از نگاه نامحرم، همبستگی فضاهای مختلف، احترام به حریم خصوصی، چیدمان اصولی فضاها در کنار یکدیگر و غیره به چشم می‌خورند. در این میان عنصر مهم معماری یزد یعنی بادگیر نیز در این خانه وجود دارد که در کنار تزیینات آینه‌کاری و گچ‌بری، عمارتی لوکس به وجود آورده‌اند. شیشه‌های رنگی و پنجره‌های ارسی نیز ظاهری دلفریب به این خانه داده و دلنشینی فضا را دو چندان کرده‌اند. از همان بدو ورود به خانه محو تماشای درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها و اتاق‌های آینه‌کاری و نقاشی‌شده آن می‌شوید.
این خانه مساحتی برابر ۱۷۰۰ متر و زیربنایی معادل ۱۲۰۰ متر دارد و مجموعه‌ای از سه حیاط و ۶ باب خانه به همراه ایوان‌ها، تالارها، اتاق‌ها و یک سردر و هشتی را در خود جای داده است. امروزه در سراسر خانه، اسناد تاریخی به نمایش درآمده و اینجا را تبدیل به موزه اسناد کرده‌اند تا سفر تاریخی شما را تکمیل کنند.
خانه لاری‌ها در تاریخ ۲۴ بهمن ماه سال ۱۳۷۵ هجری شمسی با شماره ۱۸۳۷ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
تاریخچه خانه لاری‌ها
۲۷۰ سال پیش، جمعی از تجار شهر لار از استان فارس به یزد آمدند تا در این شهر، تجارت خود را سروسامان دهند و سکونت کنند. «حاج غلامحسین ملازینل» از نوادگان آن نسل در سال ۱۲۴۳ هجری شمسی در محله تاریخی فهادان، خانه‌ای را ساخت تا فرزندان وی نسل به نسل در آن زندگی کنند. پس از آن، «حاج محمد ابراهیم لاری» مالکیت خانه را در دست گرفت و آن را به «خانه لاری‌ها» مشهور ساخت. در گذشته از این عمارت به‌عنوان خانقاه نعمت‌اللهی استفاده می‌شد و تا اواخر دوره حکومت رضا شاه یکی از خانه‌های اعیان و اشراف به شمار می‌آمد.
پس از گذشت سال‌های متمادی و به‌علت موروثی شدن، خانه لاری‌ها به عمارتی متروکه تبدیل شد و آسیب‌ها و خسارات جدی و فراوانی دید. در سال ۱۳۶۳ هجری شمسی با تلاش و پیگیری سازمان میراث فرهنگی کشور، این بنای تاریخی از صاحب وقت خود، آقای علی یزدی‌نژاد خریداری و بازسازی شد.
از سال ۱۳۸۵ هجری شمسی نیز بخش‌هایی از خانه لاری‌های یزد برای تبدیل به موزه اسناد ملی و تاسیس یک شعبه اداری در آن، تحت اختیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی قرار گرفت.
معماری خانه لاری‌ها
حفظ حریم اهل خانه
در سبک معماری یزد، حفظ حریم خانواده به‌عنوان اصلی مهم و ضروری در نظر گرفته می‌شود. معماران و سازندگان عمارت‌های اصیل و تاریخی در این استان کویری، آنها را به‌گونه‌ای بنا کرده‌اند که هیچ غریبه‌ای نتواند داخل آن را بدون اجازه صاحب‌خانه از نظر بگذراند. فضاهای گوناگون اطراف حیاط خانه‌ها به‌شکلی طراحی و ساخته شده‌اند که درک عمیق و واقعی نسبت به‌معنای محرمیت در فضاهای ایرانی به چشم می‌خورد.
در تمام خانه‌های قدیمی یزد همبستگی فضاهای بین دو ملک متفاوت و متمایز دیده می‌شود؛ اما نوع ساخت خانه‌ها به گونه‌ای است که خدشه‌ای به حرمت و حریم اهالی خانه وارد نکند و آسودگی و آرامش را برای اعضای خانواده به ارمغان آورد. هشتی، کریاس، دالان و دیوارهای بلند و همچنین چگونگی قرارگیری و چینش دیگر مکان‌های موجود در داخل خانه و حیاط به‌ترتیبی هستند که بر این موضوع صحه می‌گذارن
اندرونی، بیرونی و فضاهای فصلی
خانه لاری‌ها مانند هر خانه اعیانی دیگر دارای دو قسمت اندرونی و بیرونی، حیاط در مرکز و قسمت‌های اعیان‌نشین چهار فصل در دورتادور عمارت است. بر اساس زاویه تابش خورشید به قسمت‌های مختلف بنا، چهار سوی آن برای چهار فصل مختلف مناسب هستند. قسمت شمالی در فصل زمستان به کار می‌رفت و قست جنوبی که شامل تالار و بادگیر می‌شود، در فصل تابستان فضاهای مناسبی را برای اهالی خانه به وجود میآورد. قسمت شرقی نیز با در برگرفتن اتاق آینه، مطبخ، سرداب و سایر فضاها برای فصل پاییز مناسب بوده است. ضلع غربی نیز به فضای بهارخواب اختصاص دارد.
اتاق مهمان‌خانه یکی از مکان‌های مهم عمارت است که به‌عنوان فضایی راحت و نماد احترام به مهمان محسوب می‌شود. افرادی که از نظر مالی در سطح خوبی قرار داشتند، خانه‌های خود را به‌گونه‌ای بنا می‌کردند که از حیاط اختصاصی و ویژه‌ای برای مهمان برخوردار باشد. البته این مسئله در مورد صاحبخانه‌هایی نیز صدق می‌کند که به‌دلیل موقعیت شغلی نیاز به حیاط جداگانه برای رفت‌وآمد داشتند.
بادگیر
ساخت بادگیر و وجود بیشترین سایه و فضای خنک در تابستان‌ها یکی از ویژگی‌های مهم معماری شهرهای کویری و به‌ویژه یزد است که در خانه لاری‌ها نیز مشاهده می‌شود. بادگیر این خانه در کنار ایوان قد بر افراشته است و نقش تهویه مطبوع را به‌خوبی ایفا می‌کند. این بادگیر برخلاف معمول خانه‌های یزد بر محور اصلی حیاط نیست و در گوشه ایوان واقع شده است. جالب اینکه چوب‌های داخل بادگیر علاوه بر شکست باد و خنک کردن فضا، بر دوام ساختمان می‌افزایند.
این بادگیر تنها بادگیر ساختمان نیست؛ چراکه در بخش‌های دیگر خانه بادگیرهایی برای تنظیم دمای اتاق‌ها به‌ویژه در فصول گرم سال تعبیه شده است که دارای ابعاد و ارتفاع کمتری هستند.
فضاهای زیرزمینی
سرداب‌های خانه که دسترسی به آب قنات را برای اهالی خانه ممکن می‌کنند، توسط پله‌هایی به سطح حیاط‌‌ها و راهروهای درون آنها متصل شده‌اند. این فضاها در زیر زمین هستند و به‌عنوان طبقه‌ای مشخص از ساختمان بنا در نظر گرفته نمی‌شوند.
فضاهای زیرزمینی در سراسر ساختمان وجود دارند و استفاده مفید از فضا را امکان‌پذیر می‌کنند. آشپزخانه یکی از این فضاها محسوب می‌شود که در سقف آن روزنه دایره‌ای شکل به قطر حدود نیم متر تعبیه شده و انبار عمارت در کنج غربی آن قرار گرفته است.
تزیینات خانه لاری‌ها
استفاده از سبک‌های ساختمانی مناسب، مصالح و مواد هماهنگ با اقلیم خاص شهر یزد، از خصوصیات و امتیازات خانه‌های مسکونی دوران گذشته در استان یزد هستند. خانه لاری‌های یزد نیز از این قاعده مستثنا نیست و از خشت، گل، آجر، کاه، گچ و ساروج در سازه بنا و دم‌گیری گچی، نماسازی و غیره استفاده شده است.
در خانه‌های اعیانی وجود فضایی هنری با تزیینات آیینه‌کاری و گچ‌بری امری عادی به شمار می‌آید و این زیبایی‌ها در خانه لاری‌ها نیز دیده می‌شود. تاب‌بندی و سیم گاکاری (کاربندی بالای درگاه‌ها)، ایجاد ستون‌ها و سرستون‌های رفیع در تالار و از همه بارزتر گره چینی در اتاق‌ها با شیشه‌های رنگی، تزیینات چشم‌نوازی است که این بنا را تماشایی کرده‌اند.
پرسش‌های متداول
خانه لاری‌ها کجاست؟
خانه لاری‌ها در چه زمانی ساخته شد؟
آیا خانه لاری‌های یزد جزو آثار ملی است؟
خانه لاری‌ها از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟
