سازه‌‌های آجری پیوسته، طاق‌‌ها و گنبدهای بلند بازار، کثرت تیمچهها، استقرار تعدادی مدرسه و مسجد و سبک طراحی حجره‌ها، همگی از وجود نمونهای عالی از محیطی تجاری در کنار زندگی اسلامی حکایت دارند. بازار تبریز با بيش از پنج هزار مغازه، دارای تعداد زیادی مسجد و مدرسه و سرا است كه از آن جمله می‌توان به بازار امیر، بازار حلاجان، راسته کهنه، بازار حاج محمد حسین، صفی، بازار امیر ابوالحسن، سرای حاج میرزا علی نقی، تیمچه حاج صفرعلی، تیمچه و دالان میرزا شفیع اشاره کرد که در این میان تیمچه مظفریه و راسته قیصریه از زیباترین بخش‌های بازار هستند.
بازار تبریز با کوچه‌پس‌کوچه‌های متعدد و پیچ‌درپیچ که سال‌ها تاریخ و خاطره را با خود یدک می‌کشد، با دیوارهای آجری قدیمی، درهای چوبی قهوه‌ای، مردمان مهربان، بافت سنتی و قدمت طولانی، گردشگران زیادی را در طول سال به شهر تبریز می‌کشاند. پس اگر گذرتان به این بازار افتاد، ضمن قدم‌زدن و لذت‌بردن از معماری جذاب آن می‌توانید کالاهای درجه یک و عالی مانند محصولات چرمی، پارچه، فرش دستباف، آجیل، صنایع دستی و… را با قیمت‌های خوب و مناسب تهیه کنید. برای اینکه با بزرگ‌ترین اثر ثبت جهانی ایران آشنا شوید، این مقاله را از دست ندهید.
معرفی بازار تبریز
بازار سرپوشیده تبریز با مساحتی بالغ بر یک کیلومتر مربع، وسیع‌ترین مجموعه به‌هم‌پیوسته آجری در دنیا است که از ۵,۵۰۰ حجره، ۲۰ راسته، ۲۵ تیمچه و ۳۵ سرا، مدرسه، حمام، مسجد و کاروان‌سرا تشکیل شده است و از نظر قرارگیری تمام این بخش‌ها در کنار هم، در میان بازارهای ایران همچون نگینی می‌درخشد. این بازار که از جاهای دیدنی تبریز محسوب می‌شود، در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و در سال ۱۳۸۹ به‌عنوان بخشی از شاه‌راه ابریشم و بزرگ‌ترین سازه مسقف جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
به‌طور کلی، ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی ﺑﺎزار تبریز شامل ﺟﻤﻊآوری، ﺗﻮزﻳﻊ و ﺧﺮدهﻓﺮوشی می‌شود. اجناس مختلفی در این بازار به فروش می‌رسد که مهم‌ترین آن‌ها فرش دستباف، کیف و کفش چرم، محصولات گیاهی و دارویی، ادویه، پارچه و… است که بیشتر حال‌وهوای بازارهای سنتی را دارد و در آن از وسایل پیشرفته امروزی مثل موبایل و کامپیوتر خبری نیست.
با توجه به اینکه مسجد جامع و مدارسی نظیر مدرسه صادقیه در این بازار وجود دارند، در مناسبت‌هایی همچون ایام نوروز یا عزاداری رمضان و محرم، کارکردهای اقتصادی بازار به حاشیه می‌روند. بازار تبریز با فرارسیدن ماه محرم سیاه‌پوش می‌شود و اغلب بازاری‌ها از هشتم تا دوازدهم محرم مغازه‌های خود را می‌بندند. تیمچه مظفریه به‌عنوان مرکز اصلی عزاداری‌ها، پذیرای بیشترین تعداد دسته‌های عزاداری است. در کنار عزاداری، اهالی بازار به پخش نذری‌‌هایی مثل چای، خرما، کلوچه و… بین عزاداران حسینی می‌پردازند. آیین عزاداری در بازار تبریز در فهرست آیین‌های ملی ثبت شده است.
بازار تبریز نه‌تنها یکی از جاذبه های گردشگری استان آذربایجان شرقی به شمار می‌آید، بلکه نمونهای کم‌نظیر از بازارهای مناطق سردسیری در ایران محسوب می‌شود که در سال‌های اخیر مورد بی‌توجهی قرار گرفته و علاوه بر فرسودگی تاسیسات شهری، تجهیزات باکیفیت نیز در آن تعبیه نشده است. این فرسایش تدریجی، کاهش کارکرد اجتماعی و اقتصادی بازار را در پی دارد که در صورت تداوم بی‌توجهی مسئولان، ادامه خواهد داشت.
بازار تبریز کجاست؟
بازار تبریز از غرب به مسجد جامع مشرف است و از شرق به عالی قاپو و از شمال به بخش‌هایی از رودخانه میدان چایی منتهی می‌شود. بخش زیادی از مساحت بازار در جنوب میدان چایی و در فاصله بین خیابان‌های شهدا، دارایی، چای‌کنار، فردوسی، شهید مطهری و جمهوری اسلامی قرار دارد.
- آدرس بازار تبریز: استان آذربایجان شرقی، تبریز، بازار بزرگ تبریز
تاریخ ساخت بازار تبریز
قدمت بازار تبریز دقیقا مشخص نیست؛ با این حال، جهانگردان زیادی از ابن بطوطه و مارکوپولو گرفته تا یاقوت حموی، گاسپار دروویل، ژان شاردن، جملی کاردی، حمدالله مستوفی و غیره که از سده چهارم هجری قمری تا عصر قاجار از آن دیدن کرده‌اند، علاوه بر تمجید بازار تبریز، اطلاعاتی درباره آن ارائه داده‌اند. از آنجا که شهر تبریز در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و به‌تبع آن کاروان‌های زیادی از نقاط مختلف دنیا از آن عبور می‌کردند، بازار تبریز از رونق بسیار خوبی برخوردار بود و یکی از مهم‌ترین مراکز دادوستد آن روزگار به حساب می‌آمد و چنان اهمیتی داشت که دروازه‌های این بازار به‌عنوان دروازه‌های اصلی شهر محسوب می‌شدند.
قدمت بازار کنونی تبریز به اواخر زندیه و عصر قاجار برمی‌گردد
نقاشی‌هایی از دوران سلجوقی وجود دارد که طبق آن‌ها، بازاری در محل کنونی بازار تبریز قرار داشت که در عصر ایلخانی و با انتخاب تبریز به‌عنوان پایتخت، این بازار شهرت زیادی پیدا کرد و این رونق تا دوره صفویه تداوم یافت؛ به‌طوری که از شهرهای مختلف برای دادوستد به این بازار می‌آمدند. همان طور که گفتیم، بازار تبریز در طول تاریخ طولانی خود دستخوش حوادث مختلفی نظیر زلزله‌های تخریب‌کننده (زلزله سال۱۱۹۳ هجری قمری) قرار گرفته و هر بار نوسازی و مرمت شده است. در واقع قدمت بازار کنونی تبریز به اواخر زندیه و عصر قاجار برمی‌گردد.
در زمان قاجار که تبریز در نزدیکی بازارهای اروپایی قرار داشت و به‌عنوان شهر ولیعهدنشین محسوب می‌شد، رونق و اهمیت بازار حفظ شد و همچنان نقش شاه‌راه اصلی صادرات ایران به اروپا را ایفا می‌کرد؛ به‌طوری که در قرن سیزدهم و مصادف با دوره عباس میرزا، ولیعهد قاجار، به مرکز تجاری معروفی تبدیل شد که تاجران انگلیسی از طریق جاده ابریشم خود را به بازار تبریز می‌رساندند. حجم مبادله‌ها در این دوره به‌اندازه‌ای رسید که حدود ۳۰ درصد مراودات تجاری ایران در بازار تبریز انجام می‌شد. در دوران ولیعهدی عباس میرزا در کنار ساخت مجموعه کاخ‌هایش موسوم به عالی قاپو در شرق بازار، سراها و تیمچه‌های زیادی احداث شد.
علاوه بر این، وجود مساجد و مدارس تاریخی چون مسجد جامع، مدرسه صادقیه و مدرسه حاج صفرعلی، بر پیشینه تاریخی این مجموعه صحه می‌گذارند.
از آینه و انواع پارچه گرفته تا شیشه، شکر، فلز، قند و… اکثر کالاهای اروپایی‌ها واردشده به ایران را تشکیل می‌دادند. اجناسی همچون ابریشم، تنباکو، خشکبار، شال، مازو و موم نیز در این بازار به اروپایی‌ها فروخته می‌شد.
بازار تبریز به‌گونه‌ای ساخته شده که بخش بیرونی آن در هماهنگی با بافت شهری است و به بناهای معمولی شباهت دارد. علاوه بر این، اهمیت بازار تبریز فقط به وسعت آن مربوط نمی‌شود و از نظر تسلط معماران در استفاده از آجر و سفال‌های آجری اهمیت دارد که باعث ایجاد فضاهای متنوعی شده است. یکی از ویژگی‌های جالب این بازار، دریچه‌های موجود در مرکز طاق‌های آن است که امکان خروج هوای گرم را میسر می‌کنند؛ ضمن اینکه در بخش‌هایی از بازار هیچ دریچه‌ای تعبیه نشده است تا باعث وقوع کوران نشود. دیوارهای ضخیم این سازه نیز موجب حفظ حرارت در زمستان می‌شوند.
تیمچهها: تیمچه‌های بازار به فروش یک کالای خاص اختصاص دارند و قیمت کالاهای آن گران‌تر است. به‌عنوان مثال برای کفاشان، پارچه فروشان، چینی فروشان، میوه فروشان، کلاهدوزان، مسگران، حلاجان و غیره فضایی جداگانه در نظر گرفته شده است. تیمچه مظفریه به عرضه فرش‌های نفیس، تیمچه امیر به فروش طلا و جواهرات و تیمچه کلاهدوزان به ارائه کلاه‌های پشمی آذری اختصاص دارد. این تیمچهها با وجود شباهت‌هایی که از لحاظ تعداد اضلاع و کادربندی دارند، الگوی ساخت‌شان متفاوت است و مثلا تیمچه‌هایی که فرم طولی دارند، پراکندگی نورگیرها در آن‌ها باعث شکل‌گیری ریتمی از نور و تاریکی می‌شود. تیمچهها سقفی گنبدی و آجرکاری‌شده دارند و درهای ورودی آن‌ها روزها باز و با فرارسیدن شب و همین طور ایام تعطیل، بسته می‌شوند.
اغلب سراها و تیمچهها در سه طبقه ساخته شده‌اند که طبقه پایینی برای نگهداری کالا یا انبار است، طبقه دوم به‌عنوان محل کار و تجارت‌خانه کاربرد دارد و طبقه سوم برای استراحت استفاده می‌شود.
جاهای دیدنی اطراف بازار تبریز
مقبره الشعرا: این نماد فرهنگی شهر تبریز، مقبره بیش از ۴۰۰ شاعر معروف همچون استاد شهریار، خاقانی، اسدی طوسی، لسانی شیرازی و… به شمار می‌رود. این جاذبه با معماری و فضاسازی زیبایش در محله‌ای تاریخی قرار گرفته است و حدودا سه کیلومتر با بازار تبریز فاصله دارد.
مسجد کبود: این مسجد به‌لطف کاشی‌کاری‌های لاجوردی منحصربه‌فردش، به‌عنوان فیروزه جهان اسلام شناخته می‌شود. مسجد تاریخی کبود، از معروف‌ترین جاهای دیدنی تبریز است که تنها بنای به‌جامانده از دوره قراقویونلو در تبریز به حساب می‌آید. این مسجد به‌صورت کاملا مسقف ساخته شده است و از همین رو کلیه فضاهای آن در تمام فصول سال قابل استفاده هستند.
موزه آذربایجان: پس از بازدید از بازار تبریز می‌توانید به موزه آذربایجان نیز سر بزنید که به‌عنوان دومین موزه برتر باستان‌شناسی ایران، مجموعه‌ای فوق‌العاده از سکه‌های تاریخی را در خود جای داده است. کتابخانه‌ای با سه هزار جلد کتاب و مجسمه‌های مفهومی و هنری نیز بخشی از این موزه را تشکیل می‌دهد.
اگر شما نیز جزو آن دسته از گردشگرانی هستید که از بازار تبریز دیدن کرده‌اید، می‌توانید در پایین این مقاله از کجارو از تجربه‌ها و خاطره‌های خود برای مخاطبان ما بگویید.
