بازار کاشان با بیش از ۴۰ اثر تاریخی، یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر کاشان است؛ ضمن اینکه به‌لطف مغازه‌های متنوع، محلی مناسب برای خرید روزانه و سوغات کاشان به شمار می‌رود.

بازار کاشان نسبت به دیگر بازارهای ایران ابعاد کوچک‌تری دارد و به‌راحتی می‌توانید در آن گشت بزنید و خرید کنید. این بازار نیز مشابه تمام بازارهای تاریخی از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که هر بخش به فعالیت صنف خاصی اختصاص دارد و به همین دلیل در بخشی از آن مسگران را می‌بینید و در قسمت دیگر با بازار کفاش‌ها روبه‌رو می‌شوید. مهم‌ترین مرکز فرش‌فروشی و تجارت فرش، سرای امین‌الدوله است و ظروف و تزیینات مسی را می‌توانید در بازار مسگرها پیدا کنید. کالاهای دیگری همچون گلاب و عرقیجات، سفال، صنایع دستی به‌عنوان کالاهای مهم این بازار عرضه می‌شوند.

این بازار تاریخی فقط مختص فروش اجناس مختلف نیست و مراسمی همچون عزاداری محرم را با شور و شکوه خاصی برگزار می‌کند. از روز ششم محرم تا روز عاشورا در هر روز حدود ۷۰ تا ۸۰ دسته‌ سینه‌زنی راهی تیمچه امین‌الدوله می‌شوند. این دسته‌ها از سمت دروازه دولت، بازار مسگرها، سمت پا نخل و بازار گذرنو حرکت می‌کنند و در نهایت به تیمچه امین‌الدوله می‌رسند. نخستین دسته عزاداری، دسته‌ چاووش عزا است که یک روز قبل از شروع ماه محرم به راه می‌افتد و مردم را از آمدن ماه محرم آگاه می‌کند.

بازار کاشان در دوره آل‌ بویه و سلجوقی ساخته شد؛ با این حال در دوره صفوی، به اوج شکوه خود رسید؛ به‌خصوص در زمان شاه عباس اول که جهانگردان زیادی به این بازار سر می‌زدند و تجارت می‌کردند. این بازار در زمان قاجار نیز شکوه و عظمتش را حفظ کرد؛ اما پس از  آن کم کم از رونق افتاد. بازار فعلی کاشان روی بقایای بازار قدیم ساخته شده و در واقع هنر دست معماران دوره قاجار، به‌ویژه زمان فتحعلی شاه است که آن را به‌شکل امروزی ساخته‌اند. 

دوره آق قویونلوها

از جمله آثار تاریخی پیش از عهد صفویه (دوره پادشاهان سلسله آق قوینلوها) كه در بازار كاشان وجود دارد، یک جفت در چوبی بزرگ در سرای معروف به زغالی‌ها در وسط بازار مسگرها است كه این بیت: «برای نفع خلایق چو كرد بنیادش، به سال هشتصدو هشتاد و هشت شد معمور» روی آن درج شده است.

دوره صفوی

در عهد شاه عباس اول در وسط بازار بزرگ، چهار بازار مفصل به نام قيصريه ساخته شد. در سفرهای متوالی شاه عباس و جانشینان وی به آن شهر، بازار بزرگ و میدان متصل به آن، نخستین مركز جشن و چراغانی و محل تفریحات شبانه و محفل عیش و نوش و بزم شاهانه بود. سرآنتوان شرلی انگلیسی كه در یكی از سفرهای شاه عباس اول همراه او به كاشان رفته بود، درباره این‌ مهمانی‌ها چنین می‌گوید:

قریب ساعت ۱۰، پادشاه آدم فرستاد كه به حضور او برسیم و ما به بازاری در وسط شهر رفتیم که جای بسیار زیبایی است. دیدیم كه پادشاه با خدم و حشم خود در آنجا حضور دارد و مشعل‌های زیاد روشن كرده و تمام دور میدان را چراغان کرده‌اند. جشن و چراغانی به‌قدری باشكوه بود كه همگی ما متعجب ماندیم. پس از آنجا آتش‌بازی‌های مفصل و… بعد از آن با طبل و كرنا خوانچه‌های مهمانی را به میان آوردند.

دوره قاجار

زمان سلطنت طولانی فتحلعی شاه قاجار با ثبات اوضاع سیاسی و پیشرفت صنایع محلی همراه بود که باعث شد،ساختمان‌های بزرگ و جالب توجهی از كاروانسرا و تیمچه تا بازارچه‌های متعدد در امتداد بازار بزرگ کاشان ساخته شوند. اوژن فلاندن كه در سال ۱۲۵۲ هجری قمری به كاشان سفر کرده بود، در سفرنامه‌اش می‌نویسد:

در قرن اخیر این شهر به‌كلی منهدم و از ته عمارت‌هایش نابود شد. بناهایی كه امروز مورد دقت هستند، بازارها، كاروانسراها و حمام‌ها هستند.

دوره پهلوی

در تمام طول بازار یعنی از دروازه دولت تا میدان فیض و مقابل مسجد میدان در دو طرف، بیش از ۱۲۰ دكان بزرگ با ایوان جلو و بالاخانه و بالكن فوقانی ساخته شده بود و در فواصل دکان‌ها نیز چندین كاروانسرای وسیع قرار داشت؛ به‌نحوی كه انتهای هر دكان با در و پنجره و نورگیر به صحن كاروانسراها متصل می‌شد. بازار نو مسگرها بعد از وفات فرخ خان، در سال ۱۲۸۸ رو به ویرانی نهاد تا آنكه در دوره سلطنت پهلوی و احداث خیابان‌های شهری، سراسر بازار نو و خرابه‌های آن در مسیر خیابان افضل قرار گرفت و آخرین آثار آن نیز از بین رفت. همچنین چهار سوی بزرگ و تاریخی آن كه در مدخل دروازه دولت سالم و محفوظ مانده بود، جهت احداث میدان شهرداری تخریب شد.

این بازار در دوره‌های مختلف مورد توجه سیاحان و مورخان زیادی بوده است که با توصیف‌های خود از آن ياد كرده‌اند؛ مانند مولف كتاب زينت‌المجالس كه گفته بود:

مثل راسته بازار كاشان در تمام جهان نيست و طول آن بازار تقريبا ۲۰۰۰ قديم است.

تاورنیه فرانسوی نیز درباره این بازار نوشته بود:

بازار كاشان خیلی زیبا است و به اتاق‌های خوب پوشیده شده است و كاروانسراها نیز بزرگ و راحت هستند؛ خصوصا یكی از آن‌ها خیلی عالی است كه نزدیک باغشاه دولتخانه قرار دارد. 

پروفسور ادوارد براون درباره بازار مسگرهای کاشان گفته بود:

بازار مسگرهای كاشان با صدای دائمی چكش كه روی مس می‌خورد و كوره‌هایی كه مس در آن‌ها قرمز می‌شود، یكی از نقاط تماشایی مشرق زمین است.

به‌دلیل این سیر تاریخی گفته می‌شود که بازار کاشان هفت قرن معماری ایران، از قرن هفتم تا اواخر دوره قاجار را در خود جای داده است. برخی از بخش‌های بازار کاشان در زلزله سال ۱۱۹۲ آسیب‌های جدی دید و در دوره فتحعلی شاه قاجار مورد مرمت قرار گرفت. این اثر در تاریخ هشت شهریور ۱۳۵۵ با شماره ۱۲۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

بازار کاشان مانند هر بازار تاریخی، قسمت‌های مختلفی دارد؛ با این حال، عناصر اصلی ساختاری آن عبارت‌اند از:

• راسته یا گذرگاه اصلی و فرعی بازار که مسیری طولانی است و در دو طرف آن دکان‌ها قرار گرفته‌اند.
• سرا که یک حیاط میانی با حجره‌های به‌هم‌پیوسته در دورتادور آن است. 
• تیمچه به فضای سرپوشیده و کوچکی برای عرضه یک نوع کالای خاص‌ گفته می‌شود که تزیینات چشمگیری نسبت به سایر بخش‌های بازار دارد. 
• چارسوق یا چهارسو که به محل تقاطع دو راسته اصلی گفته می‌شود و معماری متفاوت و تزیینات داخلی مفصلی دارد.

اگر گذارتان به بازار کاشان بیفتد، به‌جز راسته اصلی که در آن مسگرها، زرگرها، کفاش‌ها و بزازها مستقر هستند، بازارچه‌های میانچال، ملک، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، کاروان‌سراها، تیمچه‌ها، حمام‌ها و آب انبارهای متعددی را خواهید دید که هر یک از آن‌ها در دوره‌ای خاص ساخته شده‌اند. در این بازار، «میانچال» کانون اصلی بازار است که برخلاف الگوهای دیگر، شکل خطی ندارد. این مجموعه شامل عناصر مختلفی چون تیمچه، سرا، آب‌انبار و مسجد مدرسه است. 

بخش های مختلف بازار کاشان

1. مسجد و مدرسه امام
2. امامزاده درب زنجیر
3. تیمچه امین الدوله
4. حمام خان
5. تیمچه صباغ
6. مسجد میرعماد
7. کاروان‌سراها
8. بازارچه قیصریه

نکات بازدید از بازار کاشان

• عزاداری محرم با شور و شکوه خاصی در بازار کاشان برگزار می‌شود و در صورتی که در این ایام به این شهر سفر کردید، آن را از دست ندهید.
• ساعت کار بازار کاشان صبح‌ها از ۹:۳۰ تا اذان ظهر (حدود ساعت ۱۲) و عصرها از ۱۷ تا ۲۱ است.
• از جاذبه‌های گردشگری نزدیک به بازار کاشان می‌توان به مسجد و مدرسه آقا بزرگ، حمام سلطان امیر احمد و خانه بروجردی‌ها اشاره کرد که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.