طاق بستان در گذشته نام روستایی در ۹ کیلومتری شهر کرمانشاه بود. با گذر زمان و توسعه شهری، این روستا در محدوده شهری قرار گرفت و به یکی از محله‌های این شهر تبدیل شد که در حال حاضر در شمال شرقی کرمانشاه قرار دارد. این مجموعه نقوش بر دامنه کوه و در کنار دریاچه‌ای قرار دارد که به دریاچه طاق بستان شناخته می‌شود. در گذشته این محل با آب و هوای مطبوع و طبیعتی که داشته، مکانی برای تفریح و شکار شاهان ساسانی بوده است و نقش‌های حجاری شده نیز نشان‌دهنده این موضوع است.

مجموعه تاریخی طاق بستان در فصل تابستان‌ از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب و در زمستان‌ نیز تا ساعت ۱۷ و ۳۰ پذیرای گردشگران است. قیمت بلیط برای بازدیدکنندگان ایرانی پنج هزار تومان و برای گردشگران خارجی نیز ۲۰ هزار تومان است.

در طول تاریخ، پادشاهان تلاش می‌کردند تا با به کار بردن هنر، شکوه و عظمتشان را نه‌تنها برای مردمان خود، بلکه برای تمام تاریخ به نمایش بگذارند و جاودانه سازند. یکی از روش‌ها برای نشان دادن قدرت و بزرگی پادشاهان، حجاری روی صخره‌ها، کوه‌ها و ایجاد نقش برجسته‌هایی از وقایع و رویدادهای مهم زمان بوده است. آن‌ها از هنرمندان می‌خواستند وقایعی چون تاج‌گذاری‌، پیروزی بر دشمنان را روی بر بلندای کوه و روی صخره حک کنند تا هر رهگذری که از آن حوالی رد می‌شود آن را ببیند.

معنی طاق بستان

سیاحان، مورخان و جغرافی‌نويسان دوره اسلامی، از اين محوطه با نام‌های متفاوتی ياد کرده‌اند. ابن فقیه و ابن رسته اين مکان را «شبديز»، ياقوت حموی آن را «قصر شیرين»، حمدالله مستوفی «طاق بسطام» و برخی ديگر آن را «طاق بهستون»، «طاق بیستون» و «تخت بستان» نامیده‌اند. مردمان محلی نیز اين محوطه را با نام «طاق وُسان» و «طاق بُسان» می‌شناسند.

امروز نیز این مجموعه نقش برجسته با نام طاق بستان شناخته می‌شود که در گویش کرمانشاهی یا کردی کرمانشاهی، «تاق وه سان»، تلفظ می‌شود. در واقع «تاق» به‌معنای «طاق» و «وه» به‌معنای« از» و «سان» به‌معنای «سنگ» است. بنابراین طاق بستان یعنی طاقی از سنگ است. تاق نیز واژه‌ای فارسی و طاق معرب آن است؛ بنابراین نوشتن آن به‌صورت تاق درست‌تر است.

تاریخچه طاق بستان

پادشاهان ساسانی، پیرامون مجموعه‌ تاریخی تخت جمشید را اولین مکان انتخابی برای تراشیدن تندیس‌های دوران حکومت خود، در نظر گرفته‌اند. ولی پس از پادشاهی اردشیردوم (پادشاه ساسانیان در سال‌های ۳۷۹ تا ۳۸۳ میلادی)، به دستور وی و بعد از رسیدن به پادشاهی، طاق بستان از میان سایر مناطق ایران برگزیده شده و این محل را بهترین مکان برای ایجاد سنگ‌نوشته‌های سلطنت خود برشمرد.

شاید بتوان مهم‌ترین دلیل این امر را موقعیت جغرافیایی آن که در بین راه جاده‌ی ابریشم (شاه‌راه مهم بازرگانی در قاره‌ی آسیا که غرب، شرق و جنوب آسیا را به یکدیگر و شرق قاره‌ی اروپا را به شمال قاره‌ آفریقا پیوند داده است) قرار گرفته و از طبیعت بکر و زیبایی برخوردار است، بیان کرد. چشمه‌ای زیبا و چشم‌نواز در این منطقه به چشم می‌خورد که از آبی گوارا و مطبوع برخوردار بوده و زیبایی دوچندانی به محیط اطراف خود بخشیده است. البته در این محوطه بناهای دیگری بوده است که اکنون دیگر وجود ندارند. در این، محل بقایای پلی در سمت شرقی نقش برجسته اردشیر دیده می‌شود. سنگ‌نگاره‌ای نیز در سال‌های اخیر در بالای چشمه طاق‌ بستان کشف شده است.

نظرات متعددی در مورد تاریخچه‌ این مجموعه‌ باشکوه تاریخی وجود دارد که هرکدام در نوع خود جالب و شنیدنی است؛ در کتاب مسعودی اشاره شده، حجاری‌های صورت گرفته در طاق‌ بستان را یکی از شگفت‌انگیزترین آثار تاریخ معرفی کرده و بر این باور است که این منطقه از کشور، حدود ۱۳ قرن پیش، به‌عنوان باغ‌‌های پادشاهان ساسانی استفاده می‌شد.

آرتور کریستنسن نیز، مجموعه‌ طاق‌ بستان را زیارتگاه آناهیتا برشمرده و معتقد است که اولین پادشاهان ساسانی، تا نرسی (نوه‌ی یزدگرد سوم و از پادشاهان ساسانی) تصاویر خود را در صخره‌ها و سنگ‌های عظیم اطراف مجموعه‌ی تخت جمشید، حکاکی کرده‌اند. برخی از باستان‌شناسان و مورخان، قدمت این مجموعه را‌ که متشکل از چندین سنگ‌نوشته (کتیبه‌های سنگی) است، به دوران حکومت پادشاهان ساسانی که به قرن سوم میلاد باز می‌گردد، تخمین زده‌اند.

آسیب‌های طاق بستان

طبق نقل قول‌ها، به نظر می‌رسد که فرشی متشکل از جواهر کف طاق بستان پهن بوده که متأسفانه در زمان حمله‌‌ اعراب به ایران، بین فرماندگان عرب به‌عنوان غنیمت جنگی تقسیم‌بندی شده است. تجاوز و حمله به این مجموعه‌ شگفت‌انگیز تاریخی بارها و بارها صورت گرفته که آسیب‌های فراوانی را به آن وارد ساخته است. بویژه در مدت زمان حضور نیروهای استالین و انگلیسی، تخریب‌ها و خسارت‌های بسیاری را بر پیکره‌ طاق بستان کرمانشاه وارد کرده‌اند که تأسف‌بار است.

هرچند با وجود این همه آسیب، باز هم می‌توان شکوه، عظمت و زیبایی این اثر باستانی را به وضوح مشاهده کرد. کتیبه قاجاری محمد علی میرزا نیز به نوبه خود موجب آسیب زدن به این حجاری باشکوه دوران باستان شده است. عوامل طبیعی نیز مانند ترک برداشتن دیواره‌های طاق به‌دلیل رانش زمین، به مرور زمان موجب نفوذ آب و تجمع خزه‌ها و در نتیجه محو شدن بخشی از نقوش این طاق‌ها می‌شود.