صنعت سفال لالجین در همدان

صنعت سفال ایران سال هاست که به دلایل مختلفی رشد کرده و کاربردهای متنوعی دارد که به دیگر کشورها نیز صادر می شود. از میان تمام صادرکنندگان سفال، شهر لالجین مهمترین مرکز در کشور است که برای مدتی است که این صنعت را در خود جای داده است. سفال لالجین جزو آن دسته هنرهایی است که در خانه های بسیاری از ما ایرانیان وجود دارد و شهر لالجین یکی از شهرهای گردشگری استان همدان است که به پایتخت سفال ایران معروف است. برای رفتن به آن ها باید حدود ۲۵ کیلومتر از شهر همدان خارج شوید و به این منطقه برسید. اگر نگاهی به آثار به دست آمده در منطقه لالجین بندازیم متوجه می شویم که پیشینه سکونت در این منطقه به حدود سده پنجم هجری می رسد. در این مطلب علاوه بر سفال لالجین به معرفی این منطقه می پردازیم. با الی گشت همراه باشید.

تاریخچه

می‌گویند که لالجین دو بار از زمانی که به یک شهر تبدیل گشته، ویران شده است. یکی از آن ویرانی ها در حمله مغول ها بوده و دیگری زمانی که افغان ها به رهبری محمود افغان در زمان صفویان به شهرهایی از کشور حمله کردند. علاوه بر آن حمله ای نیز در زمان خوارزمشاه و مردآویج نیز حمله هایی نه به شدیدی دو مورد اول به این شهر داشته است. مردم این شهر اعتقاد دارند که تاریخ این شهر از لحاظ مکانی بیشتر در شمال و شمال غرب آن دیده می شود. چرا که هنوز هم در بعضی از نقاط آثاری از تنور، چاه، خشت و سفال به دست می آید.

تاریخچه پیدایش سفال

در تمام ایران پیدایش سفال به بیش از ۱۰ هزار سال پیش برمی گردد. ساخت سفال به زمانی برمیگردد که انسان ها عموما در دشت زندگی می کردند و یکجانشینی تازه بوجود آمده بوده است. ظروف سفالی در ابتدا بیشتر برای نگهداری از آب و مواد غذایی استفاده می شود زیرا سفال خاصیت فاسد نشدنی دارد. سفال لالجین نیز به تاریخ دوری برمیگردد. قدیمی ترین چرخ سفالگری در ایران در منطقه شوش بوده که البته دیگر چرخ هایی که باستان شناسان یافت کرده اند در منطقه ای بوده که از لالجین زیاد دور نیست که را به نام تپه سیلک می شناسیم. در روستای سیلک ظروف سفالی بسیاری پیدا شده است و به دلیل وجود چرخ، آن‌ها بسیار منظم تر از اشکال اولیه ظروف ها هستند. این این منطقه ظروف سفالی قرمز رنگی نیز موجود بوده که از پیشرفت خوب این صنعت در سیلک خبر می دهد. در شهر لالجین بیشتر مردم از زمان قدیم شغل سفال گری داشتند و علاوه بر ظروف سفالی زیادی که در این منطقه یافت شده، هنر آن که نسل به نسل به امروز رسیده نیز گواه تاریخ بلند سفالگری در این شهر است.

وجه تسمیه

در مورد وجه تسمیه لالجین گفته های مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند که به دلیل آن که مردم لالجین به یکی از شاخه های زبان آذری صحبت می کنند، این نام از پرنده ای شکاری (لاچین) و یکی از قبیله های ترک گرفته شده و به مرور به لالجین تغییر نام پیدا کرده است. برخی دیگر بر این باورند که لالجین از دو بخش مجزا تشکیل شده است. این دوبخش “لاله” و “جین” هستند. جین پسوند مکان برای برخی از شهرهایی مانند فارس جین است و معنی لالجین شهر لاله می باشد.

سفال لالجین

همانطور که گفته شد سفال لالجین یکی از بهترین ها سفال های ایران می باشد. این شهر را می توان مرکز عمده سفال و سرامیک ایران دانست که صادرات آن به جهان بیشتر از هر نقطه دیگری ثبت شده است. سفال لالجین انواع گوناگونی دارد که می توان از جمله آن ها ظروف کاربردی و تزیینی، سرامیک های متنوع و … را نام برد. در ۴ شهریور ۱۳۹۵ جشنی در لالجین برگذار شد که در نتیجه نام گرفتن این شهر به شهر جهانی سفال بود. این ثبت جهان همانطور که انتظار می رفت باعث رشد اقتصادی این شهر و همچنین افزون شدن تعداد گردشگرانی که به این منطقه می آیند شد. اگر بخواهیم در مورد چگونگی تهیه سفال لالجین برایتان بگوییم باید شما را با روستایی به نام دستجرد آشنا کنیم. این روستا خاک مورد نیاز سفالگری لالجین را به صورت کلوخ های بزرگ و کوچک به این روستا می فرستد. کلوخ ها را پس از کوبیدن با تخماق چوبی داخل تغارهای بزرگی با آب مخلوط می کنند تا به صورت غاب گل یا لوا در آید. پس از آن مخلوط به دست آمده را با الک‌ای مخصوص صاف می کنند تا ناخالصی های آن مثل سنگ ریزه ها جدا شود. سپس چند روزی آن را دست نمی زنند تا کمی سفت شود. بعد از گذشت این زمان و در صورت مناسب بودن گل، چوبی بلند را استفاده کرده تا خطوطی متقاتع به عمق چند سانت روی گل ایجاد کنند. سپس گل از خط های موجود ترک می خورد و به صورت خشت هایی در می آید. خشت ها در مرحله بعدی به کارگاه های مختلف فرستاده می شوند و در اتاقی به نام ترپاقدان انبار می شوند.
توده گل های انبار شده برای استفاده توسط دو نفر با پا ورز داده، پهن می شوند و این کار تا زمانی که گل کاملا آماده شود ادامه پیدا می کند. سپس گل آماده شده را به قسمت های کوچکتر تقسیم می کنند و به شکل کله قندهایی به اصطلاح چونه در می آورند. در این مرحله گل برای انجام سفال کاملا آماده است.

سفال لالجین و کوره سفالگری

در بیشتر مواقع کوره های سفالگری از آجر ساخته می شوند و به دو قسمت پایین و بالا تقسیم می شوند. قسمت پایینی که به تنوره نیز معروف است جایی است که در آن یک مشعل بزرگ آهنی قرار می گیرد. در قسمت فوقانی نیز ظروف برای پخته شدن در تاقچه های مخصوص گذاشته می شوند. کوره ها بسته به بزرگی و کوچکی شان دارای چندین طاقچه هستند که ظرف های سفالی روی آن قرار می گیرند تا توسط حرارتی که از طبقه زیرین به آن ها می خورد، پخته و مناسب استفاده شوند. سفال لالجین جزو مرغوب ترین سفال هایی است که می توانید از پخته شدن درست آن اطمینان کامل داشته باشید.